Ülkemizde sürekli yaygınlaşan franchise modeli yani bayilik sözleşmelerinin franchise alan taraf olan bayi açısından başkalarına devrinin mümkün olup olmadığı konusu çoğu zaman taraflar arasında sorun doğurmaktadır. Makalemizde bayinin sözleşmeyi ve işletmesini başkasına devri konusunu inceleyeceğiz. Öncelikle belirtelim ki franchise verenler devir yapabilmekte ve zaten çoğu franchise sözleşmesinde de bu yönde hükümler konmaktadır. Sorun bayinin devir etmek istemesi zaman yaşanmakta, franchise verenler devre izin vermemekte ve franchise sözleşmesindeki devir yasağı maddelerini de gerekçe göstermektedir.
BAYİlİĞİN DEVRİ
Bayiliğin devri sözleşme ile birlikte kurulan işyerinin bir başkasına devridir. Bu şekilde yapılacak devirden sonra devralan şahıs veya firma franchise sözleşmesinde taraf olacak, franchise verenin muhatabı olacak ve işyerini tüm hak ve borçları ile devralıp işletmeye devam edecektir.
BAYİLİĞİN DEVRİ İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER
Daha önceki makalelerimde de belirttiğim üzere franchise konusu başka ülkelerin çoğunda olduğu gibi yasal olarak düzenlenmemiştir. 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ilk kez franchise modelinin tanımını yapmış ve franchise terimi yerine özel yetkili işletme adını kullanarak ta olsa kısaca açıklamıştır;’’ Özel yetkili işletme: Sözleşmeye dayalı olarak bir işletmenin, yönetim ve organizasyon ile dağıtım veya pazarlama teknolojileri gibi konularda bilgi ve desteğini almak suretiyle bu işletmenin mal veya hizmetinin satışı üzerindeki imtiyaz hakkını bedel, bölge ve süre gibi belirli şartlar ve sınırlamalar dâhilinde kullanan bağımsız ticari işletmeyi,’’ ifade eder denilerek aslında kısa ve öz bir biçimde franchise tanımı ilk kez mevzuatımıza girmiştir.
Mevzuatımızda franchise ve bayilerin hakları konusunda temel noktalarda dahi düzenlemeler hala yoktur ve bu doğrultuda devir konusunda da yasal bir düzenleme bulunmamaktadır.Peki franchise alan bayi devir yapabilir mi?
TÜRK BORÇLAR KANUNU’NA GÖRE FRANCHİSE-BAYİLİĞİN DEVRİ
Ticarek hukuku, iş hukuku ve benzeri hukuk alanına giren sözleşmelerde olduğu gibi eğer özel bir yasal düzenleme yok ise genel kanun mahiyetindeki Türk Borçlar Kanunu düzenlemeleri esas alınır. Türk Borçlar Kanunu m.83 devir konusunda önemli bir düzenlemedir. TBK m.83;
‘’Şahsen ifa zorunluluğunun olmaması
Borcun, bizzat borçlu tarafından ifa edilmesinde alacaklının menfaati bulunmadıkça borçlu, borcunu şahsen ifa etmekle yükümlü değildir.’’
Bu genel düzenlemeye göre bir sözleşmenin tarafı borcu kendisi yerine getirebileceği gibi eğer sözleşmenin bizzat onun tarafından yerine getirilmesinde diğer tarafın açık bir menfaati yoksa bu sözleşme başkaları tarafından da yerine getirilebilir.
Sözleşmenin bir tarafı sözleşmedeki yükümlülükleri değişmemek üzere başkaları aracılığıyla da sözleşmeyi ifa edebilir. Dikkat edilmesi gereken nokta sözleşmenin içeriğidir. Örneklemek gerekir ise bir şarkıcının ücreti karşılığı konser verme, albüm yapma, ressamın resim yapması gibi şahsın önemli olduğu sözleşmelerde sözleşmenin bizzat o şahıs tarafından yerine getirilmesi gerekir. Bununla birlikte bindiğimiz taksiyi kimin kullandığı, satın alınan evin doğramalarını kimin monte ettiği veya fırından aldığımız ekmeği kimlerin imal ettiğine fazla dikkat etmeyiz. Örneğin bir avukata vekalet verildiğinde eğer aksi kararlaştırılmamışsa avukatınız başka bir avukat eliyle de işleri takip edebilir, biz buna tevkil yetkisi diyoruz.
Bir franchise sözleşmesinin tarafı olan bayi işini devredebilir mi? Çoğu franchise sözleşmesinde bayinin yazılı izin almadan sözleşmeyi ve işletmeyi devredemeyeceği hatta bayi bir şirketse hisselerini dahi devredemeyeceği yazılıdır. Böyle bir düzenleme yoksa dahi franchise veren devre karşı çıkacaktır.
FRANCHİSE-BAYİ DEVREDEBİLİR DİYORUM
Benim görüşüm franchise alan bayinin sözleşmeyi ve işletmeyi devredebileceğidir.
Esasen franchise veren eğer devre karşı çıkarsa kendini inkar etmiş olur. Franchise vermek bir anlamda da biz her yerde aynı standartta hizmet ve ürün sunulan bir sistem geliştirdik, her şubemizde aynı standart mevcuttur ve biz bunu kontrol edip sürekliliğini sağlıyoruz demektir. Franchise sisteminin özü budur.
Franchise bayiliği şahsa bağlı bir borç veya iş değildir. Örneğin bir fast food bayisinin işi kendi işyerini franchise konseptine göre yürütmektedir. Hamburger yerken bu şubenin bayisi kimdir, şirketin veya şahsın ismi nedir diye bakmayız.
Bazı franchise bayiliklerinde bayinin eğitimi ve nitelikleri de önemlidir. Örneğin gayrimenkul danışmanlığı alanında çalışan bir franchise sisteminin bayisinin gayrimenkul danışmanlığı sertifikasına sahip olması gerekir ve bu bayinin böyle bir sertifikaya sahip olmayan birine bayiliği devretmek istemesi kabul edilemez. Fakat bunun dışında bayiliğin devri devralmak isteyen şahıs veya firmanın ticari itibarı, ticari geçmişi, sermaye yeterliliği, iş tecrübesi ve benzeri objektif gerekçeler dışında red edilememelidir.
Franchise verenler devir yapabilir iken devir hakkını franchise alan bayiye tanımamak TBK m.83 da dikkate alınınca yanlış ve haksız olur.
Türk Medeni Kanunu m.2;’’ Herkes, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır. Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz’’
Hiç bir haklı ve objektif gerekçe göstermeden bayinin devrine karşı çıkmak bu hükme de aykırı düşer.
Franchise veren yoğun emek ve sermaye koyarak bir sistem geliştirmektedir. Bu bir maddi değerdir. Ayni şekilde franchise bayileri de kendilerine göre önemli bir emeği ve sermayeyi koyarak maddi bir değer ortaya çıkarmaktadır. Sözleşme dengesi açısından da bakıldığında franchise veren devir yapabiliyor ise franchise bayisi de devir yapabilmelidir.
Franchise alan bayinin devir yapmasına karşı çıkan franchise verenin haklı bir gerekçe göstermesi aksi taktirde devre onay vermesi gerekir.
Franchise sözleşmesine bayi devredemez şeklinde yazılan bir madde TBK m.20-25’te düzenlenen Genel İşlem Koşulları(haksız maddeler) ve TMK m.2’de düzenlenen dürüstlük kuralı karşısında da geçerli olmaz görüşündeyim.
Diğer yandan işyeri kiracılarının devir yapmasını engelleyen devir yasağı 01/07/2020 günü itibariyle yürürlükten kalkacaktır. Kiralayanın devre karşı çıkabilmesi için haklı ret sebepleri göstermesi gerekecektir. Haklı bir sebep göstermeyen kiraya veren devre onay vermek zorunda kalacaktır. Aynı şekilde şahsın veya firmanın kendisinin değil franchise konseptinin ve sisteminin ön planda olduğu bayilik siteminde bayililğin devri de mümkün olmalıdır.
ABD ve Avrupa yargıları franchise verenin haklı ve objektif bir sebebi ispatlamasını aksi taktirde bayiliğin devrine onay vermesi gerektiğine hükmetmekte ve son yıllarda içtihat bu yönde oluşmuş durumdadır.
Maalesef Türkiye’de franchise hukuku henüz çok başlardadır. Yargıtay kararları incelendiğinde hala davaya hangi mahkemenin bakacağı konusunda görevli mahkeme sorunları ağırlıktadır.
Franchise konularında yetkin bilirkişilerin de neredeyse yok düzeyinde olması ayrı bir sorundur. Fakat kanımca devir konusunda yaşanacak bir sorun iyi hazırlanmış bir dilekçe ve davanın gerekçelendirilmesi ile olumlu şekilde çözülebilir.
Mevzuatımızda hakime özellikle sözleşmelerde yer alan ve taraflar arası sözleşme dengesini bozan ve haksız düzenlemeler içeren genel işlem koşulları konusunda içerik denetimi yapma, bu düzenlemelere müdahale etme ve gerekli olduğu hallerde yazılmamış sayılma yetkisi verilmişir.
Doğası gereği sistem ve konseptin ön planda şahsın ise arka planda olduğu franchise sözleşmesinde bayinin başkasına devir yasağı haksız bir genel işlem koşulu olacağı gibi TMK m.2 manasında dürüstlük kuralına da uymaz.
Franchise bayisi devir etmek niyetinde ise öncelikle devir alacak şahıs veya firmayı mali gücü,ticari geçmiş ve tecrübesi ile franchise verene bildirmelidir. Bunun için en uygun yol devreden ve devralacak bayinin franchise verene müşterek bir noter ihtarı çekerek bilgilendirme yapması ve sözleşme devrinin yapılabilmesi için uygun bir mühlet tanımasıdır.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise franchse verenin devre onay vermekten kaçınması halinde görevli mahkemenin hangisi olacağıdır. İster franchise veren devir halinde onay vermeyip tespit veya fesih için dava açmak istesin veya isterse devretmek isteyen veya devralmak isteyen devrin tespitini sağlamak amacıyla dava açsın eğer franchise verenin tescilli markası söz konusu ise görevli mahkeme fikri ve sınai haklar mahkemesi olacaktır. Tescilli bir marka söz konusu değilse veya o yerde fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi bulunmuyor ise görevli mahkeme ticaret mahkemeleridir.
Devir yapılırken yeni bayinin ve personelinin eğitimi ve benzeri yapılması gereken işlemlerin masraflarını franchise verenin üstlenmek zorunda olmayacağı açıktır.
Av.Kemal Çelik
05324416842 avm-franchise.com
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir :
"Franchise Devir Konusu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Av.Kemal Çelik'e aittir ve makale, yazarı tarafından Türk Hukuk Sitesi (http://www.turkhukuksitesi.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
Şu ana dek 3 okuyucu bu makaleyi değerlendirdi :
3 okuyucu (100%) makaleyi yararlı bulurken,
0 okuyucu (0%) yararlı bulmadı.
Okuyucu
5575
Bu Makaleyi Şu An Okuyanlar (1) :
* Son okunma 4 dakika 48 saniye
önce.
* Ortalama Günde 2,97 okuyucu.
* Karakter Sayısı : 8970, Kelime Sayısı : 1117,
Boyut : 8,76 Kb.
*
2 kez yazdırıldı.
*
3 kez indirildi.
*
Henüz yazarla iletişime geçen okuyucu yok.
* Makale No : 2064
Franchise Devir Konusu
